Şerhi Kadımir Alel Hidaye fil Hikme (Şerḥu Hidâyeti’l-ḥikme)

Seyyid Hüseyin Bin Muin (ö. 909/1503-1504) -Mantık Hakkında - Arapça - Son 2 sayfa yapışmış işlem gereklidir. Şerḥu Hidâyeti’l-ḥikme. Ḳāḍî Mîr diye bilinen eser, Esîrüddin el-Ebherî (ö. 663/1265 [?]) tarafından kaleme alınmış olup son zamanlara kadar İran ve Hint alt kıtası ile Osmanlı medreselerinde felsefe ve aklî bilimler konusunda ders kitabı olarak okutulan Hidâyetü’l-ḥikme’nin şerhidir. Hidâyetü’l-ḥikme, İbn Sînâ’nın ʿUyûnü’l-ḥikme’si model alınarak yazılmış ve İbn Sînâ-Sühreverdî düşüncesinin Fahreddin er-Râzî tarafından gerçekleştirilmiş olan Sünnî sentezinin el kitabı haline gelmiştir. Moğol istilâsından sonra oluşturulup yaygınlaştırılmaya çalışılan bu yeni modelin mantıkla ilgili kısmını Ebherî, Îsâġūcî adıyla meşhur olan er-Risâletü’l-Es̱îriyye fi’l-manṭıḳ adlı kitabında ortaya koymuş, eser medreselerde günümüze kadar okutulagelmiştir. Aynı felsefî sentezin tabîiyyât, hendesiyyât ve ilâhiyyât bölümleri ise Hidâyetü’l-ḥikme’de ele alınmıştır. Bu kitap İbn Sînâ’nın eş-Şifâʾ, en-Necât, el-İşârât ve Fahreddin er-Râzî’nin el-Mebâḥis̱ü’l-meşriḳıyye, el-Meṭâlibü’l-ʿâliye adlı eserlerinin özeti niteliğindedir. Şerḥu Hidâyeti’l-ḥikme âlimlerin büyük ilgisine mazhar olmuş, üzerine pek çok hâşiye yazılmıştır. Bunlar arasında Mevlânâzâde Ahmed b. Mahmûd el-Herevî, Nizâmeddin Osman el-Hatâî, Muhammed Muslihuddîn-i Lârî, Sadreddîn-i Şîrâzî, Hocazâde Muslihuddin Efendi, Lutfullah b. İlyâs er-Rûmî, Pîr Muhammed b. Alâeddin Ali el-Fenârî, Nasrullah b. Muhammed el-Halhâlî (Kanpûr 1880), Fahreddin el-Esterâbâdî (Leknev 1873), Muhammed b. el-Hâc Humeyd el-Kefevî (İstanbul 1265; Kahire 1309), Aynülkudât Haydarâbâdî (Leknev 1335), İsmâil Gelenbevî (İstanbul 1270) ve İngiliz Kerim Efendi’ye ait olanlar sayılabilir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 2029; GAL Suppl., I, 840). Eser, Akkirmânî (ö. 1174/1760) tarafından bazı ilâvelerle birlikte İklîlü’t-terâcim adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir (İstanbul 1266, 1316, 1319). Akkirmânî ve eseri hakkında yüksek lisans tezi hazırlayan Ömer Faruk Altıparmak bu tercümeyi Latin harflerine çevirmiştir (Muhammed İbn Mustafâ Akkirmânî ve Eseri İklîlü’t-Terâcim, 1993, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü). 1638’de A‘rec Mustafa Efendi’den Ḳāḍî Mîr’i okuduğunu bildiren Kâtib Çelebi (Mîzânü’l-hak, s. 116), Ebherî’nin aklî ilimlere bir giriş ve mukaddime mahiyetinde olan eserini İbn Sînâ’nın eş-Şifâʾ, en-Necât, el-İşârât ve ʿUyûnü’l-ḥikme gibi kitaplarından derlediğini belirtmekte ve kendi devrindeki âlimlerin çoğunun aklî ilimlerde Ḳāḍî Mîr’in ötesinde herhangi bir bilgiye sahip bulunmadıklarını kaydetmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 684). Osmanlı âlimlerinden Abdullah Ahıskavî’nin 1803 yılında Kars’ta İsmâil Berküşâdî’den bu eseri okuduğu kaynaklarda zikredildiği gibi (Revâmîzü’l-aʿyân, vr. 642a) Ahmed Cevdet Paşa’nın Hendesehâne hocası Miralay Nûri Bey’e Ḳāḍî Mîr okuttuğu da kaydedilmektedir. Şerḥu Hidâyeti’l-ḥikme birçok defa basılmıştır (İstanbul 1263, 1321; Leknev 1281, 1309, 1325; Hindistan 1268, 1288).1303 Hicri -Muharrem Efendi İstanbul - 128 Syf. Tek Kitap - 16x24 cm